6.ఆత్మ సంయమ యోగము
అనాశ్రితః కర్మఫలం కార్యం కర్మ కరోతి యః | స సంన్యాసీ చ యోగీ చ న నిరగ్నిర్న చాక్రియః || 1 ||
యం సంన్యాసమితి ప్రాహుర్యోగం తం విద్ధి పాండవ | న హ్యసంన్యస్తసంకల్పో యోగీ భవతి కశ్చన || 2 ||
ఆరురుక్షోర్మునేర్యోగం కర్మ కారణముచ్యతే | యోగారూఢస్య తస్యైవ శమః కారణముచ్యతే || 3 ||
యదా హి నేంద్రియార్థేషు న కర్మస్వనుషజ్జతే | సర్వసంకల్పసంన్యాసీ యోగారూఢస్తదోచ్యతే || 4 ||
ఉద్ధరేదాత్మనాఽఽత్మానం నాత్మానమవసాదయేత్ | ఆత్మైవ హ్యాత్మనో బంధురాత్మైవ రిపురాత్మనః || 5 ||
బంధురాత్మాఽఽత్మనస్తస్య యేనాత్మైవాత్మనా జితః | అనాత్మనస్తు శత్రుత్వే వర్తేతాత్మైవ శత్రువత్ || 6 ||
జితాత్మనః ప్రశాంతస్య పరమాత్మా సమాహితః | శీతోష్ణసుఖదుఃఖేషు తథా మానాపమానయోః || 7 ||
జ్ఞానవిజ్ఞానతృప్తాత్మా కూటస్థో విజితేంద్రియః | యుక్త ఇత్యుచ్యతే యోగీ సమలోష్టాశ్మకాంచనః || 8 ||
సుహృన్మిత్రార్యుదాసీనమధ్యస్థద్వేష్యబంధుషు | సాధుష్వపి చ పాపేషు సమబుద్ధిర్విశిష్యతే || 9 ||
యోగీ యుంజీత సతతమాత్మానం రహసి స్థితః | ఏకాకీ యతచిత్తాత్మా నిరాశీరపరిగ్రహః || 10 ||
శుచౌ దేశే ప్రతిష్ఠాప్య స్థిరమాసనమాత్మనః | నాత్యుచ్ఛ్రితం నాతినీచం చైలాజినకుశోత్తరమ్ || 11 ||
తత్రైకాగ్రం మనః కృత్వా యతచిత్తేంద్రియక్రియః | ఉపవిశ్యాసనే యుంజ్యాద్యోగమాత్మవిశుద్ధయే || 12 ||
సమం కాయశిరోగ్రీవం ధారయన్నచలం స్థిరః | సంప్రేక్ష్య నాసికాగ్రం స్వం దిశశ్చానవలోకయన్ || 13 ||
ప్రశాంతాత్మా విగతభీర్బ్రహ్మచారివ్రతే స్థితః | మనః సంయమ్య మచ్చిత్తో యుక్త ఆసీత మత్పరః || 14 ||
యుంజన్నేవం సదాఽఽత్మానం యోగీ నియతమానసః | శాంతిం నిర్వాణపరమాం మత్సంస్థామధిగచ్ఛతి || 15 ||
నాత్యశ్నతస్తు యోగోఽస్తి న చైకాంతమనశ్నతః | న చాతి స్వప్నశీలస్య జాగ్రతో నైవ చార్జున || 16 ||
యుక్తాహారవిహారస్య యుక్తచేష్టస్య కర్మసు | యుక్తస్వప్నావబోధస్య యోగో భవతి దుఃఖహా || 17 ||
యదా వినియతం చిత్తమాత్మన్యేవావతిష్ఠతే | నిఃస్పృహః సర్వకామేభ్యో యుక్త ఇత్యుచ్యతే తదా || 18 ||
యథా దీపో నివాతస్థో నేంగతే సోపమా స్మృతా | యోగినో యతచిత్తస్య యుంజతో యోగమాత్మనః || 19 ||
యత్రోపరమతే చిత్తం నిరుద్ధం యోగసేవయా | యత్ర చైవాత్మనాఽఽత్మానం పశ్యన్నాత్మని తుష్యతి || 20 ||
సుఖమాత్యంతికం యత్తద్బుద్ధిగ్రాహ్యమతీంద్రియమ్ | వేత్తి యత్ర న చైవాయం స్థితశ్చలతి తత్త్వతః || 21 ||
యం లబ్ధ్వా చాపరం లాభం మన్యతే నాధికం తతః | యస్మిన్ స్థితో న దుఃఖేన గురుణాపి విచాల్యతే || 22 ||
తం విద్యాద్దుఃఖసంయోగవియోగం యోగసంజ్ఞితమ్ | స నిశ్చయేన యోక్తవ్యో యోగోఽనిర్విణ్ణచేతసా || 23 ||
సంకల్పప్రభవాన్ కామాంస్త్యక్త్వా సర్వానశేషతః | మనసైవేంద్రియగ్రామం వినియమ్య సమంతతః || 24 ||
శనైః శనైరుపరమేద్బుద్ధ్యా ధృతిగృహీతయా | ఆత్మసంస్థం మనః కృత్వా న కించిదపి చింతయేత్ || 25 ||
యతో యతో నిశ్చరతి మనశ్చంచలమస్థిరమ్ | తతస్తతో నియమ్యైతదాత్మన్యేవ వశం నయేత్ || 26 ||
ప్రశాంతమనసం హ్యేనం యోగినం సుఖముత్తమమ్ | ఉపైతి శాంతరజసం బ్రహ్మభూతమకల్మషమ్ || 27 ||
యుంజన్నేవం సదాఽఽత్మానం యోగీ విగతకల్మషః | సుఖేన బ్రహ్మసంస్పర్శమత్యంతం సుఖమశ్నుతే || 28 ||
సర్వభూతస్థమాత్మానం సర్వభూతాని చాత్మని | ఈక్షతే యోగయుక్తాత్మా సర్వత్ర సమదర్శనః || 29 ||
యో మాం పశ్యతి సర్వత్ర సర్వం చ మయి పశ్యతి | తస్యాహం న ప్రణశ్యామి స చ మే న ప్రణశ్యతి || 30 ||
సర్వభూతస్థితం యో మాం భజత్యేకత్వమాస్థితః | సర్వథా వర్తమానోఽపి స యోగీ మయి వర్తతే || 31 ||
ఆత్మౌపమ్యేన సర్వత్ర సమం పశ్యతి యోఽర్జున | సుఖం వా యది వా దుఃఖం స యోగీ పరమో మతః || 32 ||
యోఽయం యోగస్త్వయా ప్రోక్తః సామ్యేన మధుసూదన | ఏతస్యాహం న పశ్యామి చంచలత్వాత్ స్థితిం స్థిరామ్ || 33 ||
చంచలం హి మనః కృష్ణ ప్రమాథి బలవద్దృఢమ్ | తస్యాహం నిగ్రహం మన్యే వాయోరివ సుదుష్కరమ్ || 34 ||
అసంశయం మహాబాహో మనో దుర్నిగ్రహం చలమ్ | అభ్యాసేన తు కౌంతేయ వైరాగ్యేణ చ గృహ్యతే || 35 ||
అసంయతాత్మనా యోగో దుష్ప్రాప ఇతి మే మతిః | వశ్యాత్మనా తు యతతా శక్యోఽవాప్తుముపాయతః || 36 ||
అయతిః శ్రద్ధయోపేతో యోగాచ్చలితమానసః | అప్రాప్య యోగసంసిద్ధిం కాం గతిం కృష్ణ గచ్ఛతి || 37 ||
కచ్చిన్నోభయవిభ్రష్టశ్ఛిన్నాభ్రమివ నశ్యతి | అప్రతిష్ఠో మహాబాహో విమూఢో బ్రహ్మణః పథి || 38 ||
ఏతన్మే సంశయం కృష్ణ ఛేత్తుమర్హస్యశేషతః | త్వదన్యః సంశయస్యాస్య ఛేత్తా న హ్యుపపద్యతే || 39 ||
పార్థ నైవేహ నాముత్ర వినాశస్తస్య విద్యతే | న హి కళ్యాణకృత్ కశ్చిద్దుర్గతిం తాత గచ్ఛతి || 40 ||
ప్రాప్య పుణ్యకృతాం లోకానుషిత్వా శాశ్వతీః సమాః | శుచీనాం శ్రీమతాం గేహే యోగభ్రష్టోఽభిజాయతే || 41 ||
అథవా యోగినామేవ కులే భవతి ధీమతామ్ | ఏతద్ధి దుర్లభతరం లోకే జన్మ యదీదృశమ్ || 42 ||
తత్ర తం బుద్ధిసంయోగం లభతే పౌర్వదేహికమ్ | యతతే చ తతో భూయః సంసిద్ధౌ కురునందన || 43 ||
పూర్వాభ్యాసేన తేనైవ హ్రియతే హ్యవశోఽపి సః | జిజ్ఞాసురపి యోగస్య శబ్దబ్రహ్మాతివర్తతే || 44 ||
ప్రయత్నాద్యతమానస్తు యోగీ సంశుద్ధకిల్బిషః | అనేకజన్మసంసిద్ధస్తతో యాతి పరాం గతిమ్ || 45 ||
తపస్విభ్యోఽధికో యోగీ జ్ఞానిభ్యోఽపి మతోఽధికః | కర్మిభ్యశ్చాధికో యోగీ తస్మాద్యోగీ భవార్జున || 46 ||
యోగినామపి సర్వేషాం మద్గతేనాంతరాత్మనా | శ్రద్ధావాన్ భజతే యో మాం స మే యుక్తతమో మతః || 47 ||
